Zagnańsk. Dawne włości biskupów krakowskich, nad którymi przez całe wieki szumiał (szumi zresztą do dziś) król Puszczy Świętokrzyskiej – słynny Dąb Bartek. Czy nazwa wywodzi się od rodu Zagnańskich, o których wspominał Jan Długosz, czy też może pochodzi od słowa „zagnanie” i dotyczyć będzie rabusiów i innych zbójców, których tu przywiedziono by karczowali las i zakładali osady – nie odpowiemy. Obie wersje mają swoich zwolenników. Jest jeszcze trzecia, która nazwę miejscowości wiąże ze sformułowaniem „za gdą” czyli „ za wodą” – a że Zagnańsk leży nad Bobrzą, to jest wielce to prawdopodobnym.

Na pewno wiemy, że  w roku 1658 król Jan Kazimierz nada osadzie przywilej zapewniający mieszkańcom bezpieczeństwo i opiekę władcy. Około roku 1380 biskup krakowski Florian z Mokrska zbudował w osadzie niewielką kaplicę – a w drugiej połowie XVIII wieku biskup Andrzej Trzebnicki erygował tu parafię. On też konsekrował wybudowany niedługo później, z jego własnych funduszy – murowany kościół.

Świątynia pod wezwaniem Świętej Rozalii i Świętego Marcina to barokowe wnętrza ozdobione dwoma ołtarzami bocznymi, w nich zaś – patroni kościoła. W ołtarzu głównym wyobrażono Jezusa Chrystusa. Patrząc na świątynię z zewnątrz, szczególną uwagę zwraca kopuła –  wieniec okien rozświetla wnętrze kościoła. Ściany kopuły zdobi dzieło stworzenia świata, ukoronowanie Najświętszej Maryi Panny oraz motywy z życia Św. Rozalii i Św. Marcina.

Na ścianach świątyni – polichromia z 1979 r., zaprojektowana przez profesora Kazimierza Murraya. Na kobaltowym błękicie – aniołowie pełniący różne funkcje względem świata i człowieka. Kościół w obecnym kształcie rozbudowano po zakończeniu wojny dzięki księdzu Janowi Kurczabowi. Z jego inicjatywy w latach 1947 – 1953 świątynię rozbudowano, zaprojektował ją inż. Jan Jamróz z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a w roku 1957 r. konsekrował bp Czesław Kaczmarek. W historii kościoła zapisali się wybitni proboszczowie. W latach 1775–1805 parafią kierował ks. dr Erazm Preiss, autor podręcznika do teologii. Kiedy Kozacy spalili kościół, ukrywający się w lesie proboszcz tamże odprawiał nabożeństwa.

Kolejny – ks. Antoni Czarkowski w organistówce założył szkołę podstawową, która dała początek szkole w Chrustach. Jego tradycje kontynuował ks. Jan Kurczab (proboszcz w latach 1940–1970), organizując w okresie okupacji tajne wykłady w różnych częściach Zagnańska i okolic. Nie sposób pominąć także księdza Stanisława Świątkiewicza, który we wrześniu 1862 roku, po uroczystościach religijno – patriotycznych na Świętym Krzyżu, jako jeden z trzech księży wszedł w skład delegacji wysłanej do Warszawy na rozmowy z Komitetem Narodowym. Efektem tych działań była decyzja duchowieństwa sandomierskiego o ścisłej współpracy z przyszłymi władzami powstania styczniowego. Probostwo w Zagnańsku objął w 1880 roku.

W kościele w Zagnańsku przechowywana jest cenna pamiątka z okresu przed powstaniem styczniowym – chorągiew z 1861 r. z manifestacji patriotyczno- religijnych na Świętym Krzyżu.

….

Będąc w Zagnańsku warto odwiedzić także kamieniołom Zachełmie. W 2010 roku odkryto tropy czworonoga nazwanego tetrapodem – był to przełomowy moment w światowej paleontologii, który przesunął wyjście kręgowców z woda na stały ląd na czas 395 mln lat wstecz. Za tym odkryciem stali Grzegorz Niedźwiedzki, Piotr Szrek i Zbigniew Złonkiewicz. W 2022 roku Międzynarodowa Unia Nauk Geologicznych wpisała kamieniołom Zachełmie na listę stu najważniejszych miejsc dziedzictwa geologicznego.