Powiadają, że dawno temu Święty Jacek Odrowąż zatrzymał się w Tumlinie na modlitwę, a miejsce odpoczynku oznaczył drewnianym krzyżem. Po latach stanęła tu kapliczka ufundowana przez mieszkańców, zaś w 1599 r. sumptem kardynała Jerzego Radziwiłła – biskupa krakowskiego stanął tu kościół. Nieprzypadkowo kardynał świątynię wybudować kazał, bowiem okoliczna ziemia skarbami stała –znaleziono tu potężne złoża miedzi i z biegiem lat – jak grzyby po deszczu – wyrastały kuźnice, odlewnie, szlifiernie, Sprowadzali się tu górnicy i hutnicy, także z Włoch i Anglii.

Świątynię wybudowano z czerwonego piaskowca wydobywanego w tutejszym kamieniołomie. To kościół jednonawowy, gruntownie odrestaurowany w drugiej połowie XVIII wieku, jego wyposażenie stanowią bogato zdobione ołtarze. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny z XIX wieku, w którym umieszczono obraz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, zasłaniany przez obrazy
przedstawiające Ukrzyżowanie i Najświętsze Serce Pana Jezusa. W części górnej ołtarza – obraz św. Stanisława Patrona parafii.

Lewy ołtarz ozdobiony jest herbami biskupa Ignacego Sołtyka, w nim zaś – otaczany szczególnym kultem obraz Matki Boskiej Śnieżnej. To kopia wizerunku Madonny Santa Maria Maggiore z Bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie. Obraz przywieźli włoscy hutnicy w 1630 roku. Na jego zasuwie znajduje się malowidło przedstawiające św. Franciszka, a po obu stronach są rzeźby św. Anny i św. Joachima.

Prawy ołtarz boczny zdobi obraz św. Antoniego, na zasuwie zaś Jezus ze św. Janem Chrzcicielem i Marią Magdaleną. Na ścianie południowej, w ołtarzu widnieją obrazy św. Józefa i św. Barbary (na zmianę z obrazem św. Rozalii).

Włoscy hutnicy pozostawili po sobie w tumlińskiej świątyni pamiątkę – to marmurowa płyta z łacińskim napisem, umieszczona w południowej zewnętrznej ścianie świątyni. Poświęcona jest dawnym mieszkańcom – Nawarrom i Salwinim. Na murze zakrystii widnieją tablice upamiętniające kilkuletnie córki Henryka Nuttalla, majstra w hucie w Samsonowie. Marianna, Anna i Sara Nuttall zmarły
w latach 20. XIX wieku.

Po przeciwnej stronie kościoła, w przestrzeni wzgórza parafialnego – w 2010 roku – powstała Droga Krzyżowa.

…

Miejscowość znana jest także z czerwonego piaskowca triasowego – ma to związek z dużymi złożami tego surowca. Ze względu na wysoką odporność na wysokie temperatury przez wieki piaskowiec ten wykorzystywany był jako wykładzina gardzieli wielkopiecowych. Z piaskowca tumlińskiego wzniesiono między innymi kielecką katedrę.